datum? 12° zondag

Navolging als zichzelf verloochenen
en elke dag zijn kruis opnemen

Pater Marcel Braekers

Openingszang: 1

Inleiding

De levenssfeer in onze samenleving is van die aard dat vooral de sterke ego’s met een tikkeltje agressie het meest aangepast zijn. ‘Kom op voor jezelf, durf je mening formuleren, laat je niet doen.’ Dat zijn de grote slogans. En de verbouwingen in huis hebben mij de laatste tijd er nog eens op gewezen dat je best zo bent of er wordt met je een loopje genomen.Onze maatschappij is agressiever geworden en steunt meer dan ooit op concurrentie. Als individu ben je meer kwetsbaar geworden, omdat je alleen staat en door geen ruimer kader wordt beschermd. Vanaf de negentiende eeuw begonnen alle omhullende systemen af te brokkelen: de sociale klasse waartoe je vanaf je geboorte behoorde, een macro-moraal waaraan iedereen zich diende te houden, de godsdienst als een georganiseerd systeem, enz. Telkens viel iets van het omhullend systeem weg en werd meer gewicht gelegd op de concrete persoon en zijn vermogen om zich door te zetten. Het was niet allemaal negatief, want we leerden ook luisteren naar onze behoeften en daarnaar te leven. Wie talent had kon zich opwerken. Er kwam groter mobiliteit en vrijheid. Mensen, die in hun jeugd waren opgevoed volgens vervreemdende hoogdravende principes, leerden aandacht krijgen voor zelfontplooiing. Dat laatste werd trouwens de grote slogan van de jaren zestig en zeventig. Voor velen een echte bevrijding. De vraag, die ik mij bij dat alles stel, is of we niet zodanig in overdrive zijn geraakt dat we alleen nog maar dat kennen. Dat we, anders gezegd, zo meegezogen worden in deze overtreffende en overtroevende atmosfeer dat iets verloren gaat dat zo wezenlijk is om gelukkig te zijn. Ik denk dan aan een houding waarbij je bewust afziet van macht, waarbij je afziet van steeds meer en beter. In het evangelie van deze zondag zegt Jezus het zeer kernachtig: ‘Wie achter Mij aan wil komen moet zichzelf verloochenen, elke dag zijn kruis opnemen en Mij volgen.’ Ik vrees dat veel mensen deze zo mooie gedachte beschouwen als bedoeld voor watjes. Daarom zou ik er in deze woorddienst veel aandacht aan willen besteden, want daarmee staat of valt veel van ons geloof.

Lied nr. 601: “Zoals ik zelf gezonden ben”

Gebed

Heer, raak ons aan met uw Adem
Reik ons uw stralend licht,
Wijs ons nieuwe wegen
Geef op uw waarheid zicht.
Raak met uw Adem onze onrust
Tot wij rust hervinden.
Al onze wonden heelt Gij:
Gij ziet in ons uw Kind.
Heer, raak ons aan met uw Adem,
Geest die ons zingen doet.
Waar U ons nabij bent
Vinden wij hier vaste voet.

Eerste lezing: Galaten 3, 26 – 29

Lied nr. 5

Evangelie Lucas 9, 18 – 24

Homilie

In zijn fascinerend maar ook raadselachtig boek Aldus sprak Zarathoestra laat Nietzsche Zarathoestra een aantal redevoeringen houden. In de eerste beschrijft hij drie gedaantewisselingen die de westerse mens aan het doormaken is. Eerst leefde hij als een  kameel, daarna als een leeuw en uiteindelijk moet hij leren een kind te worden. De kameel is een lastdier dat bereid is allerlei wetten en verordeningen op zich te nemen, dat bang is om tot eigenlijk denken te komen en dus enkel wat eikels eet die onder de boom vallen, het lastdier dat degenen bemint die hem allerlei lasten opleggen, enz. Maar daarna komt of kwam de periode van de leeuw: hij trok zich terug in de woestijn en wilde vrijheid. Brullend roept hij ‘ik wil’ en schudt alle waarden die hem werden aangepraat van zich af. Maar zo zegt Nietzsche, tot het scheppen van nieuwe waarden komt de leeuw niet. Hij is nodig om de zo noodzakelijke vrijheid te verwerven, maar tot echt scheppingswerk is hij niet in staat. Daarvoor is een derde periode nodig, de periode van het kind. “Onschuldig en vergeten is het kind, een nieuw-beginnen, een spel, een uit zichzelf rollend rad, een eerste beweging, een heilig Ja-zeggen.” (p. 37) Het kind of de nieuwe mens moet leren opnieuw waardering te krijgen voor het feestelijke leven waarbij hij al levend nieuwe waarden creëert.
Deze beeldspraak vind ik fascinerend en als ik rond mij kijk heb ik de indruk dat we in de fase van de leeuw zijn blijven vast zitten. Er is een sterk verzet gegroeid tegen de waarden en het levenspatroon dat ons eeuwenlang werd opgedrongen. Terecht brulde de leeuw om zijn fundamentele vrijheid terug te krijgen. Alleen moeten we vaststellen dat de fase van het kind bereiken zo verdomd moeilijk is. Ik heb daarbij eerder de neiging om te zeggen dat we die oude waarden of raadgevingen opnieuw moeten boven halen, maar ze misschien niet zo moraliserend en vernederend moeten opdringen zoals in het verleden gebeurde. En zo keer ik terug naar het evangelie van deze zondag.

Als er staat: "Wie achter Mij aan wil komen moet zichzelf verloochenen en elke dag opnieuw zijn kruis opnemen” dan zou ik deze woorden anders willen begrijpen dan ons werd aangepraat in onze christelijke opvoeding. ‘Zichzelf prijs geven’ betekende vooral: geen rekening houden met je eigen verlangens, zeker niet luisteren naar de noden en vragen van je lichaam want dat was een gevaarlijke kerker, maar totaal zelfloos beschikbaar zijn. Onthechting was een sleutelwoord. Vandaar dat de leeuw-reactie met als motto ‘leve de zelfontplooiing’ zo gewantrouwd werd. Maar zoals Charles Taylor aantoont in verschillende van zijn werken betekent zelfontplooiing nog niet brutaal alleen nog aan zichzelf denken. Zelfontplooiing houdt ook in betrokkenheid op de ander, eerbied voor alle leven, enz. We moeten opnieuw met een frisse geest nadenken over wat het kan betekenen dat ik met mijzelf moet breken om Jezus te kunnen volgen. Wat doe ik met een uitspraak als ‘elke dag opnieuw je kruis opnemen’?

Laat ik in eerste instantie proberen de uitspraken te begrijpen zoals ze wellicht in de gemeente van Lucas werden begrepen. Breken met zichzelf betekende voor Lucas vooral: doorbreken van de kleine kring waarin men meestal leefde. In de Grieks - Romeinse wereld was de kleine cirkel van familie en vrienden allerbelangrijkst en daartegen wil Jezus ingaan, want de komst van het rijk van God betekent dat we in een nieuwe, andersoortige verbondenheid gaan leven. En daarbij zegt Lucas dat je elke dag je kruis moet opnemen. Waarom? Omdat Jezus dat ook deed. Elke dag, want zijn boodschap was zo revolutionair dat het kruis of de tegenstand onvermijdelijk was. En Jezus doet zo mateloos beroep op onze inzet dat ook wij dagelijks zullen botsen met die wereld, maar ook met onze eigen berekende overgave. Je kruis opnemen betekent ook: accepteren dat ons leven nooit die rozengeur zal bereiken waarvan we dromen, dat we het kruis van onverlostheid en onvolkomenheid moeten aanvaarden, dat we het kruis dat anderen treft moeten helpen dragen.

Jezus pleitte voor een nieuwe ethiek, voor een grondige herdenking van alle waarden, voor het doorbreken van de kleine levenskring opdat de mens zich zou kunnen toevertrouwen aan het Grote Leven. Het Leven dat je als een geschenk wordt aangereikt, dat ons op geen enkele manier toebehoort, maar dat we hebben te behoeden en te koesteren. Zo ermee omgaand dat ook anderen, vooral de zwaksten, erin kunnen delen. Dat leven, en daarmee ga ik een andere weg dan Nietzsche, dat wij God noemen omdat het anders is dan alles wat we zelf uitvinden. Van dat Leven zei Jezus dat het ons wordt aangeboden en dat het de kracht of het Scheppende Centrum is waardoor alles met alles verbonden is. De westerse mens en in het bijzonder de Vlaming is te lang een leeuw gebleven die brult om zijn vrijheid maar daarbij hongerig en eenzaam een brullende in de woestijn blijft. Ik geloof dat het de hoogste tijd is dat we dat spelende kind worden dat in een heilig Ja-zeggen zich toevertrouwt aan die alles overrompelende Kracht waarover Jezus sprak. 

Na de communie lied nr. 603