30 augustus 2009: “Maria geeft Rock Werchter het nakijken”

Inleiding

Goede morgen en welkom in deze viering op de laatste dag van de zomervakantie. De zomervakantie is de tijd van de muziekfestivals zowat overal in het land, waar muziekliefhebbers van alle genres in grote getale naar toe trekken. De media brengen er uitgebreid verslag over uit. Ik was dan ook nogal verrast toen ik op 6 juli volgende kop las in De Standaard: "Maria geeft Rock Werchter het nakijken".
Wat bleek? De processie van de Kroningsfeesten in Tongeren, die in dezelfde periode als het muziekfestival Rock Werchter plaats vindt, trok 500.000 bezoekers aan, veel meer dan Rock Werchter. Nochtans wordt in de pers al maanden op voorhand dit muziekfestival met veel toeters en bellen aangekondigd. Over de Tongerse kroningsfeesten heb ik alvast in de nationale pers niet veel gelezen. En toch zijn zoveel mensen naar deze religieuze stoet komen kijken.

Ik ben in Tongeren naar school geweest en ben zelf een trouwe bezoeker van de kroningsfeesten, om de zeven jaar. Bij mij heeft het veel te maken met traditie, jeugdherinneringen, nostalgie, verbondenheid, ... Het hele gebeuren blijft mij wel verwonderen. In deze viering wil ik stilstaan bij dit soort evenementen die niet echt passen in onze moderne cultuur, het lijken anachronismen in deze tijd, waar alles hip, snel, flitsend, keineig, fancy, en wellicht nog andere bijvoeglijke naamwoorden, moet zijn. En toch worden mensen, over de hele wereld, jong en oud, van alle gezindheden, er door aangetrokken.

Het was niet direct duidelijk hoe ik dit thema kon linken aan de lezingen van vandaag. Maar na even snuisteren in de archieven van de Filsofenfonteinwebsite stootte ik op de homilie van Marcel enkele jaren geleden bij dezelfde lezingen, die mij een stuk vooruit hielp. Ook zijn preek van vorige week inspireerde mij, in het bijzonder zijn stelling: 'Bijna alle teksten in de Bijbel zouden moeten gelezen worden zoals poëzie: niet om wat er letterlijk staat, maar om hetgeen doorheen de woorden wordt opgeroepen.' Laat ons in die geest samen luisteren naar twee lezingen voor de 22e zondag na Pasen, de eerste komt uit het boek Deuteronium, de andere uit het evangelie volgens Marcus.

Homilie

Een processie is van oudsher een godsdienstig ritueel, in de vorm van een plechtige optocht van geestelijken en andere gelovigen. Processies komen voor in de rooms-katholieke kerk, maar ook in andere kerken zoals bv. oosters-katholiek en oosters-orthodox. De bedoeling was in de oude tijd de vroomheid van de gelovigen op te wekken, de weldaden van God te gedenken, Hem dank te zeggen, de goddelijke steun in te roepen, of boetedoening. Er bestaan verschillende soorten processies. De sacramentsprocessie is voor mijn generatie het best bekend.. Ook zijn er processies ter ere van heiligen, waarbij relieken worden meegedragen.

Reeds vanaf de 14de eeuw werden in Tongeren om de zeven jaar de relieken gedurende een aantal dagen getoond aan de pelgrims die op heiligdomsvaart kwamen. Op het einde werden deze relieken met een plechtige processie rond de kerk gedragen. De laatste heiligdomsvaart vond plaats in 1790. Tijdens de Franse revolutie werd geen reliekentoning meer toegelaten. Einde 19de eeuw kende de Rooms-Katholieke kerk een bijzondere verering voor Maria. Deze verering werd onder andere getoond in het kronen van Mariabeelden. Ook het Mariabeeld, dat sinds de 15e eeuw werd vereerd in Tongeren werd gekroond in 1890. Na de plechtigheid trok voor de eerste maal de Kroningsprocessie langs de versierde straten en pleinen van de stad. Dat was het begin van deze zevenjaarlijkse traditie in de lijn van de heiligdomsvaart. Ook andere steden in de brede omgeving kenden gelijkaardige heiligdomsvaarten in een zevenjaarlijkse cyclus. Naast Tongeren hebben ook Hasselt, Maastricht en Aken deze traditie in ere gehouden, ...
De Tongerse processie is mij het best bekend. Bijna 4.000 deelnemers van alle leeftijden, van zeer jong - babies - tot zeer oud, schrijden al zingend door de Tongerse straten. Hele families nemen deel. Met de voorbereidingen is men jaren op voorhand bezig. Vele mannen laten hun haar en baard groeien om er meer bijbels uit te zien. Er worden elke keer weer nieuwe kroningsliederen gecomponeerd.

Opvallend is de ingetogenheid en de bezieling van alle deelnemers. In de Kroningsprocessie wordt het leven van Maria en via Haar het leven van Jezus op een eenvoudige, religieuze manier uitgebeeld. Het zijn mooie, indrukwekkende groepen, niet door de kostuums of de praalwagens, die overigens eerder beperkt en sober zijn, maar door het grote aantal van al die zingende en biddende mensen. Nog steeds is het hoogtepunt het vijftiende-eeuwse Mariabeeld dat in de processie wordt meegedragen. Ook het tonen van de oude relieken is een vast onderdeel.

Heel merkwaardig, de processie wordt afgesloten met het heilig sacrament gedragen door een bisschop, gevolgd door Tongerse autoriteiten, van alle politieke kleuren. Heel raar om te zien rabiate vrijzinnige politici, die achter de priesters aanlopen. Je kan denken dat het uit politieke overwegingen is, - het was wel na 7 juni - maar toch denk ik dat ook zij geraakt worden door wat er daar in Tongeren gebeurt. Een hele bevolking die zich plaatst in een religieuze traditie, die eeuwenlang is opgebouwd rond de Mariabasiliek in verbondenheid met voorafgaande generaties. 500.000 toeschouwers, weliswaar een andere soort publiek als dit van Rock Werchter, komen naar Tongeren om die religieuze ervaring te delen.

Ik heb het zelf ook ervaren, de processie die voorbijkomt, in de zon, in de regen, al die zingende mensen, de taferelen die worden uitgebeeld, het doet iets met een mens. Je wordt aangegrepen als je een bejaarde dame ziet uit volle borst meezingen, haar rolstoel vooruit geduwd door een jonge man, een jonge moeder en vader, het ene kind op de arm, het andere in een karretje aan het slapen, jonge gasten die het zware Mariabeeld dragen, de strompelende Jezusfiguur gebukt onder zijn zwaar kruis, de grote kleurrijke groep die het Pinkstergebeuren uitbeelden, de groep van 200 zingende maagden, die in de pletsende regen even enthousiast met hun palm blijven wuiven.

Dezelfde ontroering heb ik gevoeld op reis in Bolivië, in het bedevaartsoord Copacabana. Op feestdagen stroomt de overwegend Indiaanse bevolking in groten getale toe om hun Onze Lieve vrouw van Copacabana te vereren. Zij laten miniatuurhuizen, -auto's, -vrachtwagens, zelfs nep geld zegenen, in de hoop dat door tussenkomst van de heilige Maagd zij in de loop van het jaar een echt huis, een echte auto, een echte vrachtwagen, echt geld zullen verwerven. Ik werd vooral geraakt door het grote vertrouwen - je kan het bijgeloof noemen - van de bedevaarders.

Ik neem aan dat andere processies zoals de Bloedprocessie in Brugge, de boeteprocessie in Veurne, de processies van de Spaanse semana Santa, enz. de toeschouwers gelijkaardige ervaringen bezorgen. Heeft het te maken met dat de processiegangers authentieke mensen zijn, mensen die vanuit hun hart zich wenden tot God, die zich niet laten leiden door modetrends of sociaal wenselijk gedrag, mensen die zich laten raken door de woorden van Jezus.

Aan de Farizeeën en de schriftgeleerden antwoordt Jezus: "Wat is de profetie van Jesaja toch toepasselijk op huichelaars als u! Er staat immers geschreven: Dit volk eert mij met de lippen, maar hun hart is ver van mij; tevergeefs vereren ze mij, want ze onderwijzen hun eigen leer, voorschriften van mensen." De preek van Marcel van vorige week in gedachte, heb ik deze teksten gelezen zoals poëzie: niet om wat er letterlijk staat, maar om hetgeen doorheen de woorden wordt opgeroepen. Ook Marcel deed dit in zijn homilie van drie jaar geleden. Hij stelde dat de lezingen van deze zondag over de plaats gaan die de wet krijgt toebedeelt en hoe we met wetten dienen om te gaan.

De Wet is noodzakelijk, want het kwaad van deze wereld komt vanuit het hart van de mens. Maar al het kwade, de persoonlijke en collectieve wreedaardigheden waarmee we dagelijks worden geconfronteerd, mogen ons niet verleiden tot een soort legalisme. En we zullen het kwaad niet oplossen door alleen maar te grijpen naar strengere controle, zwaardere straffen, meer gevangenissen, enz. We moeten de omstandigheden zodanig verbeteren dat het hart van mensen kan evolueren, dat hun potentiële drang naar het goede een kans krijgt. We moeten naar een spiritueel draagvlak zoeken waarin iedereen zich kan herkennen en dat als een zingevingssysteem ons leven met elkaar begrondt. Marcel zei toen te beseffen dat het ongelofelijk naïef klonk en zelfs niet in alle omstandigheden gold. Maar in de lijn van Jezus, alleen door door te dringen tot de kern van de Thora, door mensen een spiritueel kader aan te reiken waarbij vrijheid en voorschrift in elkaar grijpen, kunnen we groeien naar een rechtvaardige en vredevolle samenleving, aldus Marcel.

Wat heeft dit nu te maken met de processie ervaring? Wel, ik wil eveneens naïef zijn, en stellen dat de religieuze, misschien ook spirituele ervaring die de 500.000 bezoekers en bijna 4.000 deelnemers van de Tongerse kroningsprocessie mochten beleven, bijdragen tot het uitbouwen van het spirituele maatschappelijke draagvlak waarover Marcel het had. Alle Tongenaren, van alle rang en stand, van alle leeftijden, uit alle wijken, scharen zich om de zeven jaar achter een groot project, dat zeker religieus is, waar ze samen hun schouders onder zetten, Maandenlang zijn ze bezig met de voorbereidingen voor het uitbeelden van de diverse scenes uit het leven van Jezus en Maria. Het kan niet anders dat zij beroerd worden door de figuur Jezus, dat Zijn boodschap doordringt in hun hart. Respect voor elkaar, open staan voor elkaar, luisteren naar elkaar, elkaar helpen, elkaar ondersteunen, elkaar aanmoedigen, luisteren naar elkaar, samen liederen instuderen, samen het Bijbelse tafereel uitwerken en uitbeelden, samen toeleven naar de uiteindelijke vertoning, de processie. Tijdens het processietraject concentreren zij zich op hun gezang, hun gebed, het ritueel, het uitbeelden van de scene, en komen zo dichter bij de Heer. ... Zij worden betere mensen, een betere gemeenschap. Hun bezieling, hun geloofservaring, al die processiegangers stralen het uit en brengen het over naar de toeschouwers.

Mijn dochter Els maakte mij attent op een bijkomend interessant punt, m.n. dat het oude Mariabeeld en de oude relieken, die doorgaans in de Kerk blijven, sommige zelfs achter slot en grendel, nu worden meegevoerd in de processie. De intimiteit van het huis van God wordt naar buiten gedragen, onder de blote hemel, en tijdelijk wordt zo een soort grens overschreden of opgeheven, de grens tussen het alledaagse en het heilige, de straat en het altaar, Misschien wordt zo ook benadrukt dat het spirituele niet noodzakelijk een tegenstelling is van het profane, maar eerder een kristallisering. Het aureool van deze sacrale objecten, ook al zijn ze weggehaald uit hun beschermde kerkomgeving, blijft afstralen op de toeschouwer, waardoor deze stil wordt en eerbiedig het hoofd buigt.
Zoals ik na de processie met een gevoel van hoop en geloof in de kracht van een solidaire gemeenschap naar huis ben terug gekeerd, zo zullen wellicht ook velen van de andere 499.999 bezoekers met gelijkaardige gevoelens uit Tongeren vertrokken zijn.