23 september 2012: Omwille van Ibrahim en Isa

Ides Nicaise en Mevlüt Akgüngör

Verwelkoming

Openingslied 570: "Gezegend die de wereld schept"

Openingsgebed (samen)

In naam van Allah, de Barmhartige, de Genadevolle.
Alle lof zij God, de Heer der Werelden.
De Barmhartige, de Genadevolle.
Meester van de Dag van het Oordeel.
U alleen aanbidden wij en U alleen smeken wij om hulp.
Leid ons op het rechte pad,
Het pad van hen, aan wie Gij gunsten hebt geschonken.

Inleiding 1

Een jaar geleden deelde ik met jullie een boeiende kennismaking met de figuur van Fetullah Gülen, en Turkse moslim geestelijke die een enorme invloed heeft op zijn land en op de interreligieuze verhoudingen op wereldniveau. Ik hoorde over Gülen via Turkse Vlamingen die ik via het werk had leren kennen, en met wie ik intussen bevriend ben geraakt.

Mijn Turks-Vlaamse vrienden gaven mij dit voorjaar een ongelooflijk geschenk: ze nodigden mij – samen met 3 andere collega’s - uit voor een begeleide rondreis door de geboortestreek van Abraham, het huidige Zuid-Oost Anatolië. Ik kon er nader kennis maken met de bonte verscheidenheid van culturen (Turkse, Koerdische, Arabische, Zaza) en van godsdiensten (islam, jodendom en Aramees-christelijke kerk). Dit alles in een streek met sporen van een grootse, 12000 jaren tellende geschiedenis, het oude Mesopotamië. Het dóet je wat, om op zintuiglijke wijze geconfronteerd te worden met de geboorteplaats van een bijna mythische figuur als Abraham.

Mevlüt Akgüngör, zijn vrienden en ik willen jullie in deze viering mee laten proeven van de sfeer van die reis: niet zomaar een interessante toeristische trip, maar een stukje pelgrimstocht door een land van genade.

Lied 529: "Hoort hoe God met mensen omgaat", strofen 1-5-13

Inleiding 2

Ibrahim werd geboren in Oer (nu Urfa genoemd), in een grot die nu nog dagelijks bezocht wordt door honderden gelovigen. Rond de grot is een heiligdom gebouwd, met een madrassa (dat is een islamitisch vormingscentrum), een synagoge en een christelijke kerk vlak bij elkaar. Behalve het prachtige uitzicht van de elegante gebouwen wordt de bezoeker getroffen door de heel bijzondere sfeer van dit heiligdom. Er zijn geen souvenirkraampjes, geen toeristische industrie, geen magische rituelen van verschijningen en wonderbaarlijke genezingen. Er heerst een sfeer van ingetogenheid, gebed, vrede, gastvrijheid.
We wandelden samen door het heiligdom en kwamen ergens in een soort salon terecht, waar we gingen zitten en in gesprek raakten over enkele hete hangijzers in de interreligieuze verhoudingen in ons land: de rel rond het hoofddoekenverbod, het salafisme, de islamofobie… Tijdens ons gesprek verscheen een kelner die ons zonder iets te zeggen water en thee aanbood. Hij verdween even zwijgzaam als hij verschenen was. We kregen geen rekening.

Eenzelfde sfeer proefden we in Antep, toen we door de oude stad wandelden en een 16e-eeuws koffiehuis binnen stapten. Terwijl we genoten van een heerlijk kopje pistache-koffie kwam de eigenaar van het koffiehuis ons vergezellen. Hij vertelde honderduit over de geschiedenis van zijn huis, over de stad en het naburige klooster van Mevlevi-dansers (een traditionele dans van monniken, met wervelende draaibewegingen, die uitmondt in een soort biddende extase).
Tijdens het verhaal van onze gastheer verscheen een groepje muzikanten die ons vergastte op een privé-concertje. Ik verwachtte dat ze nadien met de pet zouden rond komen, maar neen, ze verdwenen weer en lieten ons rustig verder praten. Hoe ontwapenend is het om in zo’n historische trekpleisters gewoon vriendelijk ontvangen te worden, zonder de minste commerciële bijbedoeling!… Zoals Mevlüt jullie zal vertellen, gaat deze cultuur van gratuïete gastvrijheid terug op onze gemeenschappelijke stamvader zelf: Ibrahim.

Eerste lezing (Mevlüt) over Ibrahim + commentaar

Goede vrienden,
Het is voor mij een ware genoegen om vandaag voor jullie te mogen spreken. Zoals Ides het daarnet vertelde heb ik recent het geluk gehad om met hem en een groep academici een reis te organiseren naar Istanbul en Zuid-Oost Turkije, een regio waar duizenden jaren verschillende volkeren, culturen en religies met elkaar hebben geleefd. Uitgestrekt over de Mesapotamië vallei herbergt de regio talloze verhalen van profeten en godvruchtige dienaars die zich ingezet hebben voor een vreedzaam samenleven. Eén van de steden die we bezocht hebben was Urfa. Deze stad wordt ook de stad der profeten genoemd omdat volgens de islamitische traditie Abraham er geboren is en Job, Elias en Jethro er geleefd hebben.

Abraham of Ibrahim (in het Arabisch) neemt een bijzondere plaats in onder de moslims. De Profeet Mohammed (vzmh) zegt over hem: “ Elk profeet heeft een voogd. Mijn voogd is Abraham.” Ik zal aan de hand van enkele verzen uit de Koran een beeld schetsen van wat Abraham voor ons moslims betekent en enkele van zijn eigenschappen weergeven.

Een sterk geloof, overgave aan God en rationaliteit
Abraham werd geboren in een zeer materialistische polytheïstische samenleving. Zijn vader was een befaamd beeldhouwer en maker van afgoden. Al heel vroeg keerde Abraham de rug toe aan de afgoderij van zijn vader en zijn volk. Hij had een onderzoekende en kritische geest, waardoor hij stap per stap de Schepper gevonden heeft. De Koran vertelt dit op de volgende manier : (soera 6:74-79)

Abraham zei tegen zijn vader Terah: “Beschouw je een aantal beelden als goden? Eerlijk gezegd zie ik jou en jouw stam dwalen.” Zo hebben wij Abraham de Engelen van de hemelen en aarde laten zien om hem tot de sterk-gelovigen te maken. Hij zag een ster in het donker van de nacht en zei: “Dat is mijn Heer”. Toen de ster verdween, zei hij dat hij niet hield van verdwijnende dingen.
Wanneer de maan opkwam, zei hij dat dat Zijn Heer was. Zodra deze ook onderging zei hij dat wanneer zijn Heer hem het rechte pad niet wijst, hij tot de afvalligen behoort. De opkomende zon aanschouwend zei hij dat dat zijn Heer was, omdat deze groter was. Toen deze ook onderging, wendde hij zich tot zijn volk en zei : “O mijn volk, ik ben ver van wat u (ipv God) vereert. Ik heb mijn gezicht, als rechtgelovige gewend tot God die de hemelen en aarde schiep en ik ben niet van de afvalligen.”
Om zijn volk te doen inzien van hun fout , bedacht Abraham het volgende: hij sloeg met een bijl alle afgoden stuk en hing de bijl aan de grootste afgod die hij intact liet. Toen zijn vader en zijn volk dit merkten en Abraham beschuldigden van deze ‘ravage en heiligschennis’ wees hij met zijn vinger naar de grootste afgod en zei: ‘Misschien heeft hij dat gedaan ?’. Natuurlijk geloofde niemand hem. Hierop reageerde hij en zei :‘Hoe kunnen jullie dan deze afgoden aanbidden, als zij zelfs niet in staat zijn om zichzelf te beschermen ?’

Abraham’s inzet voor het geloof in de ene God stuitte tegen de borst van de toenmalige tiran, nimrod. Hij beval om Abraham te catapulteren in een reusachtig brandstapel. Maar God beveelt het vuur om Abraham niet te branden en valt op een miraculeuze manier in een paradijselijke tuin. De plaats vanwaar hij gecatapulteerd werd alsook de plaats waar hij is gevallen, zijn vandaag nog te bezichtigen in het oude stadscentrum van Urfa.

Zachtmoedigheid en verantwoordelijkheid
Ongetwijfeld zijn alle Gods boodschappers aan God trouw met een onverwrikbaar geloof en genade jegens de mensen. In de Koran wordt dit kenmerk bij Abraham apart benadrukt : “Abraham was zachtmoedig, vol meegevoel en vol overgave aan God” (11:75). De volgende verzen tonen zijn barmhartigheid : (19:42-45)

“O mijn liefste vader waarom dien jij wat niet kan horen, niet kan zien en wat jou niets baat ?”
“O mijn liefste vader, tot mij is kennis gekomen die tot jou niet is gekomen. Aub volg mij, en ik zal jou op een effen weg leiden”
“O mijn liefste vader, dien de satan niet. hij is weerspannig tegen God.”
“O mijn liefste vader, ik ben bang dat een straf van de Erbarmer jou zal treffen en dat jij ook een volgeling van satan zal worden.’

Zijn vader wil echter niet luisteren en zei dat Abraham kan vertrekken. Abraham gaat, maar met een groet van vrede en de belofte voor zijn vader te zullen bidden. “Vrede zij met je. Ik zal mijn Heer voor jou om vergeving vragen; Hij is voor mij welwillend” (19:47)

Gastvrijheid en solidariteit
Abraham staat bekend om zijn gastvrijheid. Het Turks kent gezegdes zoals ‘Abrahams overvloed’ en ‘Tafel van Abraham’. De overlevering zegt dat Abraham nooit zonder gasten aan tafel ging. En men gelooft dat naarmate men het eten deelt met anderen, God de mens nog meer voedsel zal schenken.
De rampzalige tweedeling van ‘het rijke Noorden en het arme Zuiden’ in de wereld van vandaag, de armoede en honger die heersen in vele delen van de wereld, laten zien hoezeer het noodzakelijk is om de vrijgevigheid van Abraham te institutionaliseren en te verbreiden.

Abraham vriend van God
In de Koran is Abraham ‘Khalil’, Gods innige vriend, zoals in de vers (4:125): “En toen nam God Ibrahiem als boezemvriend”. De gemeenschappelijke erkenning van Abraham als vriend van God kan moderne mensen zoals wij nog steeds aanspreken. Het herinnert ons aan dat op het diepste niveau geloof eerder een nauwe en persoonlijke relatie is met God. Abraham, ‘khalilullah’, blijft een model voor joden, christenen en moslims omdat hij ons inspireert om de eigen relatie met God te verdiepen, een relatie dat bestaat uit liefde, gehoorzaamheid en vertrouwen, een relatie waarin wij trachten net als Abraham ‘Gods dienaar’ te zijn.

Zoals we allen weten is Abraham de aartsvader van de drie monotheïstische religies. Het is het geloof van Abraham in de enige en heilige God dat de diepste verbinding vormt tussen joden, christenen en moslims omdat het aan de oorsprong van onze religieuze geschiedenis ligt. Door de eeuwen heen hebben theologen, denkers en mystici uit de drie tradities in de verhalen over Abraham zoals verteld in de Heilige Boeken, volop materiaal voor beschouwing en bezinning gevonden. Gezien joden, christenen en moslims de grootste deel van de wereldbevolking vormen is de dialoog tussen deze onontbeerlijk voor de wereldvrede. De persoon van Abraham zou hiervoor een gemeenschappelijk vertrekpunt kunnen betekenen. Moge God, de Barmhartige en de Genadevolle, onze harten vullen met zijn onmetelijke Liefde en ons allen leiden naar vrede.

Lied 589: "Geen weg is te lang"

Inleiding 3

De gastvrijheid van Ibrahim konden we ook elders op onze reis door Zuid-Oost Anatolië ervaren. Elke dag, van ’s morgens tot ’s avonds, hadden we boeiende ontmoetingen met de meest uiteenlopende mensen, groepen, kerken: altijd even respectvol en vredevol. De Hizmet-beweging, geïnspireerd door Fetullah Gülen, vormde de rode draad tussen deze ontmoetingen. Hizmet betekent ‘dienst aan de samenleving’. Die beweging is in Turkije als een lopend vuurtje van inzet voor armen en minderheden, van vrede en broederschap. We bezochten o.a. de NGO Kimse Yokmu, een organisatie voor noodhulp bij natuurrampen of oorlog. De naam betekent, letterlijk vertaald ‘Is daar iemand?’ (de typische roep van reddingswerkers). Ze is bekend om de snelheid en efficiëntie van haar hulp. Bij een recente ramp was ze binnen de vijf uren terplaatse. Naast noodhulp probeert Kimse Yokmu ook directe menselijke banden te smeden tussen gezinnen uit helpende en ontvangende streken, en investeert ze in waterputten, scholen en ziekenhuizen, en bovenal in de opleiding van leiders voor de getroffen gemeenschappen. Kimse Yokmu is nu o.a. actief in de vluchtelingenkampen in de grensstreek met Syrië.

Een ander bezoek in Gazi Antep bracht ons naar Dunia TV, een private televisiezender gefinancierd door sympathisanten van de Hizmet-beweging. Dunia TV ijvert voor de culturele ontvoogding van de Turkse Koerden. De zender stelt zich heel voorzichtig op, want politiek moet ze over eieren lopen. Kritische duidingsprogramma’s zal je op deze zender niet horen; maar wel Koerdische muziek, kookprogramma’s met Koerdische en andere gerechten, en veel cultuur. We hadden ook meerdere ontmoetingen met Koerden van verschillende rangen en standen: professoren, dorpshoofden, boeren, leekrachten, een truckchauffeur. Sommigen vertelden hoe hun tieners ontvoerd waren door de PKK om in de bergen mee de guerillastrijd tegen de regering te voeren, terwijl de ouders zelf hunkerden naar een gewoon samenleven in vrede. Niet afscheiding is hun doel, maar wel het recht om hun eigen taal te gebruiken en ze op school te mogen leren. De Hizmet-beweging ijvert voor een grondwetsherziening in die zin, en het ziet ernaar uit dat die nieuwe grondwet er weldra zal komen. We bezochten in de buurt van Mardin ook een school, Atak Kolej, opgericht door Hizmet- sympathisanten, waar Koerdische kinderen samen op de banken zitten met kinderen van Turkse officieren en kinderen van andere minderheden. De school heeft als eerste in gans Turkije de toelating bekomen om Koerdische taalles te geven, al moet ze dat nog volledig op eigen kosten doen.

Eén van de mooiste staaltjes van interculturele en interreligieuze verbroedering zagen we in Kuzgunçuk, een district van Istanbul, waar een Armeens-christelijke kerk, een moskee en een synagoge op een boogscheut van elkaar staan. Op zich niet zo uitzonderlijk, ware het niet dat Turken en Armenen een eeuw geleden met getrokken messen tegenover elkaar stonden. Het conflict rond de Armeense genocide van een eeuw geleden is in Turkije nog een gapende wonde. In deze buurt heeft de Armeense christengemeenschap echter een stuk grond afgestaan, en ook nog geld ingezameld voor de bouw van de moskee. De imam en de beheerder van de kerk hebben elkaars sleutel en helpen elkaar bij allerlei klussen.

Ik zou nog veel willen vertellen maar de tijd gebiedt me om bondig te zijn. Mij klinkt de boodschap van de Hizmet beweging heel vertrouwd in de oren: ze is even evangelisch als die van christelijke organisaties zoals Caritas of Wereldsolidariteit. Het kan niet anders of binnen enkele jaren ontstaan in Vlaanderen en Europa heel wat allianties met deze beweging. Ze gaat voort op diezelfde stamvader Abraham, is gedreven door datzelfde goddelijke vuur dat ons beroert. Meer dan welke theologische beschouwing ook zal het dàt enthousiaste maatschappelijk engagement zijn dat ons bij elkaar brengt. Daarom vond ik de evangelietekst van het ‘zout der aarde’ zo toepasselijk voor deze viering.

Tweede lezing: Mt 5: 13-16

Jullie zijn het zout voor deze wereld. Als het zout zijn kracht verliest, is er niets anders om het weer zout te maken. Het deugt nergens meer voor. Je kan het alleen weggooien op straat waar de mensen erover heen lopen.
Jullie zijn het licht voor deze wereld. Een stad die op een berg ligt, kan niet verborgen blijven. Je steekt ook geen lamp aan om hem onder de korenmaat te zetten. Neen, je zet de lamp op de standaard, dan straalt hij licht uit voor allen die in huis zijn.
Zo moeten ook jullie als een lamp jullie licht laten stralen voor de mensen. Dan kunnen zij het goede zien dat jullie doen, en zullen zij jullie Vader in de hemel prijzen.

Commentaar (Mevlüt)

Lied 552: "Maak ons tot het zout der aarde"
Tijdens offerande: soefi-muziek door Mevlüt & vrienden

Groot Dankgebed (vrij naar Oosterhuis, ‘Kom over ons’ – Gezongen Liedboek p.182)

Wie zullen wij aanbidden en geloven
en wie is onze woorden waard
en groter dan ons hart?
Als er een God is die de mensen liefheeft
hoe is zijn naam?Allen
Gij die weet wat in ons omgaat
En ook verstaat wat nooit gezegd kan worden
Hoor onze ziel die wacht en bidt
En die zich wendt en keert
En zoekt naar uVoorg.
Gij met uw naam onnoembaar, God
Woord onberekenbaar
Droom, dwaasheid, kracht, bevrijding
Gij die uw weg gaat ongezien
God van vreemdelingen,
God van mensen, lopend vuur
Gij ongehoord in deze wereld
Open de deuren van uw licht
Dat wij U mogen zienAllen
Open de deuren van ons hart
Ontknoop de touwen die ons binden
Machten van duisternis, wanhoop, geweld.
Gij die bevrijder wordt genoemd,
Waarom moeten wij slaven zijn,
Knechten van wantrouwen en haat ?Voorg.
Gezegend zijt Gij
Om Israël, uw heilige wijnstok
Waaraan Gij ons deel hebt gegeven
Door Jezus uw dienstknecht
Gezegend om het levend voorbeeld
van Ibrahim tot Mohammed
Om alle profeten die Gij ons gezonden hebtAllen
Als het geen droom is
Wat ons gezegd werd
Dat er goed land zal zijn –
Een stad van bomen als een tuin
Met woningen voor iedereen
Geef ons dan daar te komen
En zet voor ons een tafel neer
En geef ons brood
Dat als een lichaam voedt.Voorg.
Als er een weg is naar U toe
Een mens,
Richt onze voeten dan,
Geef ons die mensAllen
Als hij het is, Jezus uit Nazaret,
Die heel zijn ziel gegeven heeft,
Als water uitgegoten werd,
Als lam geslacht,
Stuk brood gebroken, beker wijn geschonkenVoorg.
Als er dan leven is voor deze wereld
Geef ons, rondom dit brood en deze beker
De kracht om hem te volgen
En dat door ons, in ons,
Uw naam worden geleefd, geheiligd
Uw koninkrijk van vrede komen zal,
Brood van gerechtigheid,
Mensen voor mensen,
Uw wil gedaan wordt,
Nieuwe hemel, nieuwe aarde,
Open die deur
Die niemand sluiten kan.Allen
Als Gij de God zijt
Die de mensen liefhebt,
Open ons dan voor U

Onze Vader + vredeswens
Communie
(tijdens communie: muziek door Mevlüt & vrienden)

Bezinningstekst: "In het voorbijgaan"
Een gelukkig toeval wil, dat vandaag het nieuwste boek van Kris Gelaude aan de pers wordt voorgesteld: Voor wie verstilling zoekt’. In dat boek staat een gedicht over Abraham, gastvrijheid, ontmoeting… dat heel toepasselijk is voor deze viering. Met toelating van Kris geven we jullie een avant-première:

Soms is een woord genoeg,
zomaar in het voorbijgaan.
Onder de luifel van vertrouwen,
een ogenblik van aandacht
dat herkenning biedt.
Vraag het aan Abraham
die in de hitte van het middaguur
drie stofferige vreemdelingen voor zijn tent vond.
Vraag het de waterdraagster, de Samaritaanse,
die werd aangesproken bij de bron.
Vraag het de vrienden onderweg naar Emmaüs,
met aan hun zij een onbekende.
Want in de loofhut van ontmoeting
en van wederzijds ontzag,
ontstond een heilig ogenblik.
Gastvrijheid.
Noem haar zegening of risico,
zij blijft de eenvoud zelve.
Zij aarzelt niet.
Zij stelt geen vragen naar vermogen of gezindheid,
maar ze gebeurt van harte en spontaan.
En zij spreekt, waar ter wereld ook,
eenzelfde taal.
‘Kom binnen, kom. Ga zitten.
Zie wat ik hier nog heb:
een stukje brood
en wat te delen wijn.
Een rustbank voor je gaat.
En iets voor onderweg…’
Zalig wie altijd plaats voorziet in zijn bestaan,
voor wie voorbijkomt, voor de onverwachte.
Zalig wie in zichzelf gemoedelijk de lamp aanhoudt
tegen de nacht van argwaan en vervreemding.

Slotgebed

God van alle mensen,
Gij hebt ons gemaakt voor elkaar,
om gelukkig te worden in samenzijn,
om samen te werken en te leven.
Wij bidden u
dat wij onze verantwoordelijkheid voor elkaar
en voor het welzijn van de hele wereld
diep en levendig mogen beseffen.
Laat ons meer voor anderen worden
en zij voor ons,
vandaag en altijd,
tot in uw eeuwigheid. Amen

Dankwoordje van Marcel aan Mevlüt en muzikanten
Zegen en wegzending
Vóór het buitengaan: muziek door Mevlüt & vrienden