Kerstmis 2013:

Het geboorteverhaal als een verbeeldingsbericht

Marcel Braekers

Openingszang 212: “Weer staat een twijg van Jesse in bloei”

Begroeting

Het is een oud en een nieuw verhaal: dat aan de stamboom van Jesse een nieuwe twijg staat, zo zongen we daarnet. Het gebeurde 2000 jaar geleden en is dus een oud verhaal. Maar het is ook nieuw, omdat het in deze nacht in ieder van ons kan plaats hebben. Indien we ons beschikbaar stellen, indien we erin slagen allerlei muizenissen uit ons hoofd te zetten kan die geboorte hier en nu plaats hebben. Je hoeft je enkel maar te laten meedrijven met de gezangen, de gebeden, de mijmeringen, met de gaven van brood en wijn die we delen met elkaar. Want Kerstmis heeft maar iets te betekenen als die geboorte hier en nu opnieuw plaats heeft, zo dichtte het de mysticus Angelus Silesius 500 jaar geleden. Laten we ons daarom vrij maken, inkeren in ons diepste centrum, inkeren in de nacht waarin een nieuw en ander licht kan schijnen.

Gebed

Zal de dag nog komen dat de bergen bedekt zijn met vrede,
De heuvels getooid met gerechtigheid?
Dat al wat ademt niet langer zucht en schreit?
Met uw schepping in nood roepen wij om U.

Zal die dag nog komen voor wie te lijden heeft van man en macht,
Voor wie geen helper heeft,
Voor wie de vlam van de hoop is gedoofd en alle verwachting begraven?
Met wie vergeten raken roepen wij
om U die als een lichtende ster ons voor wilt gaan. (S. de Vries)

Inleiding op de lezingen

Veel jaren voor de geboorte van Jezus leefde in Israël de idee van een Messias. Het ene moment omdat men zag hoeveel onrecht in de samenleving bestond, het andere moment omdat men onderdrukt werd door vreemden. Maar telkens kwam de verwachting tot leven dat een figuur zou opstaan die aan dat alles een einde zou maken. Was het een koning en zou het land een politieke suprematie beleven? Toen de leerlingen vanuit hun geloof deze oude teksten herlazen beseften ze dat het om een spirituele leider ging en dat Hij om het rijk van God bekommerd was. Zo kreeg die oude zang van de profeet Jesaja een nieuwe betekenis.

Jesaja 11,1-10
Lied 210: “De nacht loopt ten einde”

Kerstoratorium:
- Zacharias in de tempel
      Lied 790 ‘lofzang van Zacharias’
- De boodschap van de engel aan M aria
      Lied 789 ‘magnificat’
- De geboorte van Jezus
      Lied 264 Heden zal uw redder komen

Homilie

In een recent uitgegeven jubileumboek schrijft Huub Oosterhuis in verband met Kerstmis:

Je mag je dit verhaal toe-eigenen, om er je eigen geboortegeschiedenis in te horen: dat je geboren bent tot bevrijding van anderen, van Godswege geboren, naar hem toe, met een eeuwige bestemming, gekend, ontzagwekkend gemaakt. Dit geboorte- en bevrijdingsverhaal gaat over je waardigheid. Het is je meest eigen waardigheid, te wonen in een nieuwe wereld, deel te hebben aan een nieuwe mensheid.
(H. Oosterhuis, Vriend voor het leven. Lannoo, Tielt, 2013, p. 241.)

Je moet het kerstverhaal lezen als je eigen geboorteverhaal, ook al ben je oud, ziek, verlaten of in de ogen van mensen van geen tel. Daar, op die nietige, weggestopte plaats in Bethlehem word ik elke keer opnieuw geboren, ontzagwekkend gemaakt: in God en tot bevrijding van de ander. Je moet het verhaal daarom niet als een historisch bericht lezen, schrijft Oosterhuis, maar als een verbeeldingsbericht. Dat is prachtig gezegd, want het betekent dat alles wat ter sprake komt in het verhaal op een of andere manier beeld of verbeelding is van wat met mij gebeurt.

Het kerstverhaal doet ons op zoek gaan naar het kind in ons. En daarvan wordt gezegd dat het niet in de drukte van de herberg is te vinden, maar op een onooglijke plek waar het wat dierlijke warmte krijgt en bezocht wordt door het schorremorrie van de samenleving. Armtieriger kan het niet. Het kerstverhaal brengt ons zo in het meest kwetsbare en hulpeloze deel van onszelf en wil dat we er blijven en ons overgeven. Dat kan maar gebeuren als het heel stil wordt en deze stilte de plaats van geboorte wordt. We kunnen dit kind maar vinden of herontdekken als we alles waar we zo sterk in zijn of ons op willen beroemen wegvalt.

In de Middeleeuwse traditie vierde men dat Jezus op drie manieren werd geboren: vanaf het oerbegin als Zoon uit de Vader, geboren als mens in Bethlehem, en geboren in het hart van ieder gelovige. Vandaar de gewoonte om op Kerstmis drie missen, zoals dat toen heette, op te dragen om zo deze drievoudige geboorte te gedenken. Sommige mystici echter zoals vb. Meister Eckhart gaven alle aandacht aan die laatste geboorte. Want ‘al zou Jezus duizend maal geboren zijn in Bethlehem maar niet in jou, dan zou je evengoed verloren zijn’. Dat beklemtonen van de innerlijke geboorte is in onze extraverte, opgeblazen wereld bijzonder actueel en staat haaks op de manier waarop dit feest meestal wordt gevierd.

Om die geboorte in ons hart gaat het. Daarom moet je alles durven loslaten: je mooi opgebouwde beeld van God, je kennis, je sociale positie, je bezit, om in de kwetsbare kleinheid van je Grond (het zo belangrijke woord grunt dat Eckhart dikwijls gebruikt) in te keren. Want het is de enige plek waar de waarachtig bevrijdende God kan geboren worden.
Ik wens iedereen die geboorte toe.

Afsluiting van woorddienst: "Lied van een herder"

Lied 142: “Oergebaar”
Groot dankgebed + refrein 273: “Liever een kind”
Na de communie lied 271: “Adeste fideles”

Afsluiting: God rest you merry gentlemen