28 augustus 2022: 22e zondag door het jaar' (2022)
Een oefening in eenvoud (Lc 14, 7 – 14)
Marcel Braekers
Openingszang 101 Heerlijk is het te loven de Heer - Openingsvers
Begroeting
In deze viering staat het thema ‘eenvoud, nederigheid of bescheidenheid’ centraal, zoals de lezingen suggereren. Hebben wij, christenen, daar iets bijzonder over te zeggen of zouden we best in stille bescheidenheid zwijgen, gezien de lange geschiedenis van kerkelijke overheersing?
André Comte-Sponville schrijft in zijn boek Kleine verhandeling over de grote deugden:
De eenvoud is niet een deugd die een toevoeging zou zijn aan het leven. Het is het leven zelf, in zijn eenvoudigste vorm. Hij is dan ook de lichtvoetigste van de deugden, de meest transparante, en de zeldzaamste. (p.183)
Eenvoud zou de zeldzaamste van alle deugden zijn. Vindt u dat niet vreemd, want om eenvoudig te zijn moet je niets doen, je hoeft niet te presteren, je hoeft alleen maar achter te laten, waarom is dat zo moeilijk? Het tegendeel van eenvoud is pretentie, dominantie, zich opblazen als een kikker en met zijn bezit, intelligentie of een of andere kwaliteit willen pronken. Vlaanderen is vergiftigd van de BV’s die in elk tv-programma worden opgevoerd, die je steevast doen schateren met hun gevatte humor en leeghoofdigheid. Ik spreek dan nog niet over sommige sportlui, over politici die na de verkiezingen mensen verachten of de verborgen valse bescheidenheid, de gespeelde eenvoud waarbij men zich vanbinnen zoveel beter dan de ander voelt. Het heeft mij als psycholoog altijd geboeid om te achterhalen welk genot aan pretentie kleeft. Is het een reactie omdat men als kind werd vernederd? Of reageert men tegen een milieu van verwaarlozing? Of is het een biologisch meegegeven mechanisme zoals je ook in de dierenwereld ziet waar het leven sterk hiërarchisch is?
Die vragen kwamen bij me op bij het lezen van de teksten van deze zondag. Het is daarbij opvallend hoe dikwijls in de Bijbel gewezen wordt op het belang van eenvoud en bescheidenheid. Het gaat dan om meer dan wijze levensraad, maar brengt ons bij een centraal gegeven van ons geloof. Ik denk daarbij aan een belangrijke tekst waarin Jezus op een bepaald ogenblik uitroept: “Ik loof U Vader, Heer van hemel en aarde, omdat u deze dingen voor wijzen en verstandigen hebt verborgen, maar ze aan eenvoudige mensen hebt onthuld” (Lc. 10,21). Iedereen herinnert zich wel de woorden van het Magnificat “Eenvoudigen brengt Hij tot aanzien en rijken stuurt Hij heen met lege handen”. Eenvoud is in de Bijbel zo belangrijk, omdat ze onmiddellijk verbonden wordt met ontvankelijkheid en inzet voor wat belangrijk is.
Lofzang 571 alles wat adem heeft
Gebed
Gij die voor ons licht en ruimte zijt,
Voor uw aanwezigheid buigen wij ons neer
Want uw liefde en nabijheid overtreft alles
Wat deze wereld ons kan geven.
Maak ons hart geschikt om open
En ontvankelijk te zijn voor alles wat
Kwetsbaar en onaanzienlijk is, o God.
En dat wij zo meer en meer mogen gelijken op Hem
Jezus, uw geliefde kind en onze broeder,
Hij die zichzelf ontledigde en eerste der mensen werd.
Inleiding op de lezingen
De eerste lezing is genomen uit het boek ‘Jezus Sirach’, een stuk Bijbel dat onze Protestantse broeders niet erkennen. Het boek is Bijbels gezien vrij laat in een Helleens milieu tot stand gekomen en je voelt overal de aanwezigheid van het Griekse denken. De schrijver is voortdurend aan het mijmeren over wijsheid en wat nu een juiste levenshouding zou zijn. Men koos deze tekst omdat hij een spiegelbeeld vormt van de evangelielezing, beide gaan over bescheidenheid.
Jezus Sirach 3, 17-18.20.28-29
Lied 527 leer van de liefde
Lucas 14, 7 – 14
Homilie
Heel even kreeg ik het gevoel dat ook Jezus in de val liep van de valse bescheidenheid, want je kan zijn raad om helemaal achteraan te gaan zitten als een spelletje opvatten om zo des te meer op te vallen als men je vraagt naar voor te komen. Ik moet denken aan een grappig voorval. Ik ging naar een doctoraatsverdediging in de universiteitshalle en zoals mij paste zocht ik een plekje ergens in het midden van de zaal. Ik zag Herman van Rompuy binnenkomen die op dat ogenblik voorzitter van de kamer was en dus de eerste burger van ons land. Hij nam bescheiden plaats op de tweede rij, maar een ijverige hostess wees hem erop dat de vier eerste rijen voor de personaliteiten waren gereserveerd. Van Rompuy glimlachte en schoof naar achter. Tot Tobback binnenkwam en hem met veel bombarie naar de eerste rij riep. Dat was natuurlijk dubbel gescoord.
Wat had Jezus in zijn hoofd toen Hij zijn raad weggaf? Zijn bedoeling wordt maar echt duidelijk in het tweede deel van het evangelie als Hij de raad geeft om niet je vrienden of familie uit te nodigen, maar de armen of degenen die op geen enkele manier je iets kunnen teruggeven. Waarom is dat zo belangrijk? Ik denk omdat Jezus wilde aantonen dat eenvoud of nederigheid te maken heeft met belangeloosheid. Het is een deugd is die je niet bewust met je wil kunt realiseren, want dan zit er altijd eigenbelang bij. Het is eerder een toemaatje dat je overvalt omdat je je inzet voor iets dat hoger is, in dit geval het rijk der hemelen of ‘de tafel der armen’ zoals Oosterhuis dichtte.
Eenvoud is net het tegendeel van kruiperigheid of zelfmisprijzen. Daarom heb ik zo diepe verachting voor wat in veel kloosterorden werd opgedrongen. De opgelegde nederigheid en de ermee gepaard gaande vernederingen maakten mensen alleen maar verbitterd. Terecht reageerde Nietzsche tegen de slavenmoraal die hij het christendom verweet. Je was maar nederig als je jezelf miskende, verachting had voor je talenten. Echte bescheidenheid gaat gepaard met een diep besef van eigenwaarde, met trots om wie je bent en wat je kan en vooral omdat je dat alles in dienst stelt van iets dat groter is dan jezelf. Zo beschouwd is nederigheid de meest spirituele van alle deugden. Of sterker nog: de houding die aan alle andere deugden vooraf gaat. Zoals Comte-Sponville schreef: het is het leven in zijn eenvoudigste vorm, dicht bij de aarde, dicht bij het kwetsbare en gekwetste leven waarvoor we moeten zorgen, maar in diep vertrouwen en overgave dat er een God is die voor ons zorgt, en dat ons leven geborgen is in zijn hand.
In de Bijbel staat een mooie psalm die ik graag als afsluiting wil voorlezen
Psalm 131
Heer, niet trots is mijn hart,
Niet hoogmoedig mijn blik,
Ik zoek niet wat te groot is
Voor mij en te hoog gegrepen.
Nee, ik ben stil geworden,
Ik heb mijn ziel tot rust gebracht.
Als een kind op de arm van zijn moeder,
Als een kind is mijn ziel in mij.
Israël, hoop op de Heer,
Van nu tot in eeuwigheid.
Groot dankgebed 155
Na de communie 515
